2. Ziamia obiecana fragment filmu fabularnego w reżyserii Andrzeja Wajdy
Pytania
Opis i analiza
- Fragment filmu porusza następujące kwestie położenia socjalno-prawnego robotników: brak ubezpieczeń od wypadków przy pracy, brak ochrony socjalnej dla wdów i sierot po robotnikach zabitych przy pracy, brak kontroli bezpieczeństwa pracy w fabrykach.
- Borowiecki uważa, że maszyny są w stanie zastąpić pracę robotników, którzy stopniowo staną się w fabrykach zbędni.
- Rozwój techniki wpłynął na zmniejszenie zatrudnienia w fabrykach. Konieczność obsługi skomplikowanych maszyn zwiększyła też popyt na wykwalifikowaną siłę roboczą. Tym sposobem rzesze robotników, bez wykształcenia, zwykle pochodzenia wiejskiego, zostały bez środków do życia, co nie tylko przełożyło się na zubożenie tej warstwy społecznej, ale także doprowadzało do ostrych konfliktów społecznych (strajki, rewolucje). Współcześnie co jakiś czas pojawiają się głosy o tym, że pełna mechanizacja produkcji zastąpi pracę ludzi, ale inna już struktura zatrudnienia powoduje, że nie stanowi to zagrożenia dla społeczeństw współczesnego świata.
Kontekst geograficzny/historyczny
Andrzej Wajda (ur. 1926) jest wybitnym polskim reżyserem, uważanym za jednego z twórców tzw. polskiej szkoły filmowej i laureatem Oscara za całokształt twórczości. W swoich filmach często sięga po tematykę historyczną i literacką, doszukując się tam uniwersalnych prawd o kondycji człowieka, także we współczesnym świecie. Najważniejsze filmy w jego dorobku reżyserskim to: „Popiół i diament” (1958), „Człowiek z marmuru” (1977) „Danton” (1983) czy „Katyń” (2007).
„Ziemia Obiecana” (1975) jest adaptacją powieści pod tym samym tytułem autorstwa Władysława Reymonta (1867-1925), laureata literackiej nagrody Nobla. Jest to portret kapitalistycznego, przemysłowego miasta – Łodzi, które dla żądnych fortuny przedsiębiorców, ale i awanturników, może stać się biblijnym Kanaanem. Często jednak ceną za bogactwo i sukces, jest moralna degrengolada i zniszczenie wszystkich, najwznioślejszych nawet ideałów młodości. Cenę taką płacą trzej przyjaciele, którzy wspólnie postanawiają założyć w Łodzi fabrykę - Polak Karol Borowiecki, Niemiec Maks Baum i Żyd Moryc Welt. Ich losy służą Reymontowi, a za nim Wajdzie, do sportretowania grupy kapitalistycznych przemysłowców – ludzi przedsiębiorczych, ale często pozbawionych skrupułów, goniących za pieniądzem i prestiżem, jaki kupić chcą sobie afiszując się luksusowym trybem życia, który ukryć ma ich brak wykształcenia i szlacheckiego pochodzenia. Drugą warstwą opisaną przez Reymonta (warto dodać, że życie w Łodzi znającego z autopsji) są robotnicy przemysłowi. Przepych i bogactwo fabrykanckich rezydencji zderza się z nędzą, brudem i upodleniem ich egzystencji, która nie pozostawia perspektyw na poprawę losu.
Robotnicy, nie tylko Łodzi, ale większości europejskich miast przemysłowych, pozostawali warstwą upośledzoną pod względem materialnym i prawnym przez całe niemal XIX stulecie. Nie była to grupa jednolita. Robotnicy wykwalifikowani liczyć mogli na dużo lepsze warunki pracy i płacy. Ich umiejętności obsługi maszyn gwarantowały pracodawcy, że drogi sprzęt nie zostanie zniszczony przez niewłaściwą obsługę. Często w zamian za zobowiązanie pracy w fabryce do emerytury, uzyskiwali oni mieszkania w przyfabrycznych osiedlach, dostęp do zlokalizowanych tam szkół, sklepów i szpitali, przeznaczonych wyłącznie dla pracowników zakładu. Nawet w tym przypadku trudno było mówić o wygodnym poziomie życia. Mieszkania były tu murowane, czystsze, mniej zarobaczone, najczęściej jedno- lub dwu-izbowe. Chociaż robotnicy z tej grupy mogli sobie pozwolić na zakup kawy, mleka, białego chleba, to mięso gościło na ich stołach średnio raz w tygodniu. Taki styl życia był zdecydowanie wyznacznikiem awansu społecznego, bowiem niewykwalifikowani proletariusze, z trudem znajdujący zatrudnienie na stanowiskach nie wymagających specjalnych umiejętności, zamieszkiwali najczęściej dzielnice biedy okalające miasta. W slumsach tych, pozbawionych kanalizacji, nie było mowy o utrzymywaniu podstawowych wymogów higieny. Niedożywieni robotnicy i ich rodziny, żywiący się najtańszymi produktami, mogący sobie pozwolić na zakup mięsa zaledwie kilka razy w roku, padali ofiarami chorób i wycieńczenia.
Źródłem obaw i lęków o przyszłość dla wszystkich warstw robotników była mechanizacja – groźba zastąpienia pracy rąk ludzkich pracą maszyn, w pojęciu ówczesnych, była największym i co gorsza - realnym zagrożeniem społeczeństwa.
Linki
http://www.wajda.pl – oficjalna strona internetowa Andrzeja Wajdy.
http://lodzwirtualnie.prv.pl – strona umożliwiająca wirtualny spacer po starej Łodzi – mieście sportretowanym przez Reymonta i Wajdę.
http://old-cities.blogspot.com – strona prezentująca archiwalne filmy nakręcone w różnych miastach Europy.
Prezentacja
Ziemia Obiecana to ekranizacji powieści Władysława Reymonta pod tym samym tytułem. Jest to historia trzech przyjaciół – Polaka Karola Borowieckiego, Niemca Maksa Bauma i Żyda Moryca Welta, którzy postanawiają wspólnie założyć fabrykę włókienniczą w Łodzi (Polska). Jest to także historia samego miasta – które dla przedsiębiorców jest biblijną ziemią obiecaną, gdzie dorobić można się fortuny i spędzić życie w luksusie, jednak dla rzesz robotników zatrudnionych w miejscowych fabrykach, jest to piekło na ziemi. Książka i film mówią o tym, jak miasto i pogoń za fortuną potrafią niszczyć życia, łamać ideały, doprowadzić do moralnego upadku człowieka. Są też doskonałym portretem XIX-wiecznego kapitalistycznego miasta i życia codziennego jego mieszkańców.
Mechanizacja – doskonalenie techniki produkcji poprzez wprowadzanie na miejsce pracy ludzkiej wyspecjalizowanych maszyn i urządzeń.